Vücutta kan pıhtıları neden ve nasıl oluşur ?

Vücudun doğal bir savunma mekanizması olan pıhtılaşma nasıl oluyor da hayatı tehdit eden bir problem haline gelebiliyor ?

Pıhtılaşma (koagülasyon) vücudunuzun temel savunma mekanizmalarından biridir. Vücudunuz, bir yara aldığında, kanamayı durdurmaya yardımcı olmak için, bölgeyi pıhtı adı verilen kalın ve yoğun bir kan dokusu ile kapatır.

Oluşan kan pıhtıları damar duvarına yapışık halde, sabit olabilir. Bunlar “tromboz” olarak adlandırılır. Ancak, gevşeyerek yerinden kopması ve kan dolaşımına katılması da söz konusu olabilir. Bu durum “emboli” olarak adlandırılır.  

Kanda fibrin adı verilen proteinler, trombositlerle biraraya gelerek kan pıhtısını oluşturur. Bu süreç kan kaybını yavaşlatıp, aşırı kan kaybını önlediğinden vücut için hayati önem taşır. Kanama durup, vücuttaki tehlike sinyali geçtikten sonra, kandaki pıhtılar parçalanır ve vücuttan uzaklaştırılır.

Pıhtılaşma reaksiyonun başlaması için her zaman vücutta bir kesik olması şart değildir. Vücutta inflamatuar bir reaksiyonun başlaması da, pıhtılaşma sürecini başlatabilir. Vücut damar duvarında herhangi bir tehlike olduğunu düşündüğünde aynı acil durum mesajını verir ve damar duvarını korumak için pıhtılaşma reaksiyonunu başlatır.

Örnek vermek gerekirse, vücuttaki damarlar elastik yapıda ve iç yüzeyleri pürüzsüzdür. Ateroskleroz adını verdiğimiz atardamar duvarında plakların oluşması, atardamarın duvarını sertleştirir. İçindeki yüksek basıncın da etkisiyle, esneme sırasında sertleşmiş damar duvarındaki plaklar çatlayabilir ve yerinden kopabilir. Vücut, bu damar duvarındaki hasarı onarmak amacıyla sinyal gönderir ve zincirleme bir kimyasal reaksiyon başlatır. Hasarlı plağın olduğu bölge hemen pıhtıyla kapatılır. Eğer pıhtının oluştuğu bölge daralmış ise pıhtı kan akışını engelleyebilir.

Aşırı Kan Pıhtılaşması (Hiperkoagülasyon) Nedir ?

Bazı durumlarda,  kan normalden daha kolay pıhtılaşabilir ve bu pıhtılar uygun şekilde çözünmeyebilir. Bu durum hiperkoagülasyon ( aşırı kan pıhtılaşması ) olarak adlandırılır. Aşırı kan pıhtılaşması vücutta hayati problemlere yol açabilecek düzeyde tehlikeli olabilir.

Birçok faktör aşırı kan pıhtılaşmasına neden olabilir. Bu faktörleri sonradan edinilmiş ve genetik olarak 2 kategoriye ayırabiliriz.

Sonradan edinilmiş hiperkoagülasyon nedenleri ;

• Obezite
• Sigara kullanımı
• Hamilelik
• Oral kontraseptifler (Doğum Kontrol İlaçları) ve hormon replasman tedavisi
• Büyük ameliyatlar
• Uzun süre hareketsiz kalmak, uzun yatak istirahati
• Uçak yolculuğu
• Bazı kanser türleri
• Bazı otoimmün hastalıklar

Genetik hiperkoagülasyon nedenleri ;

• Genellikle gen mutasyonları, pıhtılaşma reaksiyonunda rol oynayan proteinlerde görülür. Pıhtılaşma ya da çözünme görevinde rol alan proteinler, mutasyon nedeniyle görevlerini tam olarak yerine getiremeyebilir.  En yaygın görülen iki mutasyon, Faktör V Leiden ve Protrombin G20210A mutasyonlarıdır.

Bir kişide hem genetik nedenler hem de sonradan kazanılmış nedenlerin bir arada bulunması aşırı pıhtılaşma riskini arttırır. Bu nedenle sağlıklı bir yaşam tarzının benimsenmesi, tehlikeli olabilecek pıhtılardan kaçınmak için en önemli adımdır.

Arteriyel Tromboz – Venöz Tromboz

Kan pıhtılaşması, iki farklı şekilde sınıflandırılabilir. Atardamarlarda oluştuğunda “arteriyel tromboz”, venöz damarlarda oluştuğunda ise “venöz tromboz” olarak adlandırılır. Her iki tromboz da ölümle sonuçlanabilecek ciddi durumların yaşanmasına neden olabilir. Kalbinizde delik olmadığı sürece venlerdeki pıhtılar ve arterlerdeki pıhtılar birbirine karışmaz.

Arteriyel tromboz, kalp, beyin, akciğerler, böbrekler ve vücuttaki diğer organlara giden arterlerde oluşabilir ve bunun sonucunda, kalp krizi, inme, felç, böbrek yetmezliği, organların fonksiyonlarında bozulma gibi durumlara yol açabilir ve hatta bu durumlar ölümle sonuçlanabilir.

Venöz tromboz, genellikle vücuttaki büyük toplardamarda oluşur ve en yaygın görülen şekli Derin Ven Trombozu’dur. Derin ven trombozu çoğunlukla, pelvis ve bacaklardaki derin toplardamarlarda görülmekle birlikte, kollarda da oluşabilir. En yaygın nedeni hareketsizliktir. Derin venlerde oluşan bir pıhtının, damar içinde hareket ederek, pulmoner arteri tıkaması Pulmoner Emboli olarak adlandırılır. En kısa sürede tedavi edilmelidir, aksi takdirde ölümcül olabilir.

Pıhtı Nasıl Farkedilir ?

Atardamar ya da toplardamar fark etmeksizin, damar içinde oluşan pıhtı kan akışını azaltmadığı ya da engellemediği sürece herhangi bir belirti vermez. Kan akışı engellendiğinde ise hangi doku ya da organ bundan etkileniyorsa, belirtiler ona göre değişiklik gösterir.

Örneğin, bacak toplardamarları bir pıhtı tarafından tıkandığında, derin ven trombozu semptomları görülecektir. Bunlar bacakta şişme, solukluk, kızarıklık sıcaklık artışı, kramp ve ağrı şeklindedir. Pulmoner emboli olması durumunda, nefes almada güçlük, kanlı ve balgamlı öksürük, kalp atışında hızlanma, terleme, göğüs ağrısı yaşanabilir.

Atardamarlarda tıkayıcı bir pıhtı oluşması durumunda ise, hangi organ ya da dokuya kan akışı kesiliyorsa ona uygun belirtiler oluşur. Pıhtı, kalbe giden atardamarlardan birini tıkamışsa kalp krizi, beyne giden damarlardan birini tıkamışsa inme belirtileri gözlenir.

Pıhtı oluşumunda erken teşhis ve tedavi hayati önem taşır. Bu tip belirtiler yaşandığında vakit kaybetmeksizin en yakın sağlık kuruluşuna başvurmak, ya da 112’yi aramak çok önemlidir.

Damarların yapısı ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için tıklayınız.