Kahve dünya çapında en fazla tüketilen ve insan sağlığına etkisi en merak edilen içeceklerden biridir. İçeriğinde yüksek miktarda bulunan, faydalı maddeler ve antioksidanlar sağlığa olumlu etkileri olacağını düşündürse de, tüketim şekli ve miktarı kahveyi sağlıklı bir seçenek olmaktan çıkarabilir.

Bu yazıda, sağlığa faydaları yönünden bahsi geçen kahve, kavrulmuş ve öğütülmüş çekirdeklerden elde edilerek, filtreli ya da filtresiz olarak demlenmiş sade kahvedir.

KAHVE SAĞLIKLI BİR İÇECEK MİDİR ?

Kahvenin sağlığa etkileri yıllar boyu tartışmalı konumunu korumuştur. Dünya Sağlık Örgütü, kahveyi 1991’den 2016’ya kadar potansiyel bir kanserojen olarak sınıflandırmıştır. Ancak sonraları yapılan çalışmalarda böyle bir etki kanıtlanamadığı gibi bazı kanser türlerinde azalma ile ilişkili sonuçların elde edilmesiyle, 2016 itibariyle temize çıkmış gözükmektedir.  

Kahvenin sağlık açısından olumlu ya da olumsuz etkilerini incelemek için yıllardır birçok araştırma yapıldı ve yapılmaya da devam ediliyor. Önceleri kalp hastalığı riskini arttırabileceği düşünülen kahve kullanımının, son dönemde insan sağlığı üzerinde beklenmedik faydaları keşfedilmektedir.

2018’de yayınlanan büyük bir çalışmada, İngiltere’de yaklaşık yarım milyon yetişkinin kahve kullanımı değerlendiriler.  Cinsiyet, yaş, beden kitle indeksi, diyabet, daha öncesinde kanser, kalp krizi ve inme öyküsünden bağımsız olarak, daha fazla kahve tüketenlerin kanser ya da kardiyovasküler hastalıklara bağlı ölüm oranının daha düşük olduğu gözlendi.

Araştırmacılar aynı zamanda kafeinin vücutta metabolize edilme hızını etkileyen yaygın genetik polimorfizmin etkisini de incelediler ve kahvenin faydalarını etkilemediğini buldular.

Yayınlanmış başka çalışmalarda, düzenli kahve tüketiminin kolon, karaciğer, endometrium, prostat, göğüs kanseri gibi bazı kanser türleri, tip 2 diyabet, serebrovasküler hastalıklar ve inme, alzheimer ve parkinson riskinde azalma ile ilişkili sonuçlar bulunmaktadır.

Ek olarak, günlük orta düzeyde kahve tüketimi, hafıza, ruh hali, enerji seviyeleri, reaksiyon süreleri ve genel zihinsel fonksiyonlar dahil olmak üzere beyin fonksiyonlarını çeşitli yönlerden olumlu etkiler.

KAHVENİN İÇERİĞİ

Kahve aslında bir meyve çekirdeğidir ve içeriğinde 1000’den fazla fitokimyasal barındırır. Bunlardan başlıcaları;

• Kafein
• Vitamin B2 (riboflavin)
• Magnesium
• Fitokimyasallar (klorojenik asit ve kinik asit gibi polifenoller, kafestol ve kahveol gibi diterpenler)

Bu içeriklerin miktarları, kahve çekirdeğine, kavurma tipi ve demleme şekline göre değişkenlik gösterebilir.

1 orta boy kupa (yaklaşık 240 ml) demlenmiş sade kahve, yaklaşık 95 mg kafein içerir. Günde 3-5 kupa kahve tüketimini, orta düzeyde tüketim olarak değerlendiririz. Günlük 400 mg’ın üzerinde kafein alımı ise yüksek kafein tüketimi anlamına gelir.

Kahve içildiğinde, kafein emilerek kan dolaşımına girer ve beyne ulaşır.  Burada inhibitör nörotransmitter olan adenozini engeller. Adenozin  dopamin, serotonin, asetilkolin gibi nörotransmiterlerin salgılanmasını inhibe eder. Vücutta sakinleştirici ve yavaşlatıcı bir etkisi olan adenozinin tersine, kafeinin santral sinir sistemini uyarıcı bir etkisi vardır.

KAHVE VE KALP SAĞLIĞI

Kahvenin kalp sağlığına olan etkisi ise tartışmalı durumunu korumaktadır. Kahvenin vücuda etkisi kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişiler günde 4-5 kupa kahveyi rahatlıkla tolere edebilirken, bazı kişilerde ise fazla kahve tüketimi, huzursuzluk, anksiyete, çarpıntı ve uykusuzluğa neden olabilir.

Çalışmalardan elde edilen çok sayıda kanıt, kafeinli kahve tüketiminin kalp hastalıkları ve kanser riskini yükseltmediğini göstermektedir.

2014 yılında sonuçları yayınlanan bir meta-analizde, 21 prospektif çalışma incelenerek, kahve tüketimi ve kronik hastalıklara bağlı ölümler arasındaki ilişki değerlendirildi. Çalışmanın sonucunda kahve tüketimi ve kardiyovasküler hastalık riskinde azalma arasında lineer olmayan bir ilişki gözlendi. Bu çalışmada, en düşük kardiyovasküler hastalık riski, günlük orta düzeyde ( 3-5 kupa/gün) kahve tüketenlerde görüldü. Bu çalışmada kahvenin demlenme şekli gözardı edilmiştir.

Kahvenin demlenme şeklinin de, vücuttaki etkisini değiştirebileceği düşünülmüştür. French press, türk kahvesi ya da mokapot gibi demlenme yöntemlerinde kahve bir filtre kağıdından süzülmediğinden, içinde bulunan diterpenlerin serum kolesterol seviyelerini arttırabileceğini gösteren bazı çalışmalar bulunmaktadır. Ancak sonuçlardaki bu artış çok küçük miktardaydı ve düzenli olarak günde 5 kupa ya da daha fazla filtresiz kahve içen kişiler arasında gözlendi.

Kahve tüketimi ve kalp-damar sağlığı ilişkisi ile ilgili birçok araştırma olmasına rağmen, kahvenin etkileri ile ilgili net bir şey söyleyebilmek hala mümkün değil. Çalışmalar genel olarak orta düzeyde bir kahve tüketim alışkanlığının, kalp ve damar sağlığını tehdit eden bir durum yaratmadığını hatta bir takım faydaları olabileceğini işaret etmektedir.

Ancak yukarıda da bahsettiğimiz gibi, herkesin kahveye toleransı aynı değildir. Kafeinin santral sinir sistemini uyarıcı bir etkisi vardır. Hassas kişilerde, sindirim sistemini olumsuz etkileyebilir, kaygıya ve uykusuzluğa yol açabileceği gibi yüksek miktarda kafein tüketimi çarpıntıya neden olabilir.

Kahve tüketimini daha cazip hale getiren aromalı karışımlar, şekerli ve kremalı kahveler, kahveye eşlik eden hamurlu ve yüksek kalorili gıdaların tüketimi, sigara kullanımı, kahve içme alışkanlığınızı faydalı bir alışkanlık olmaktan çıkarabilir ve bu şekilde bir kahve tüketim alışkanlığı kalp ve damar sağlığınızı tehdit edebilir.

---

Kaynaklar:

1. Erikka Loftfield, PhD1; Marilyn C. Cornelis, PhD2; Neil Caporaso, MD3; et al. Association of Coffee Drinking With Mortality by Genetic Variation in Caffeine Metabolism. JAMA Internal Medicine. 2018 Aug 178(8):1086-1097
2. Crippa A, Discacciati A, Larsson SC, Wolk A, Orsini N. Coffee consumption and mortality from all causes, cardiovascular disease, and cancer: a dose-response meta-analysis. Am J Epidemiol. 2014;180:763-75.
3. Grosso G, Godos J, Galvano F, Giovannucci EL. Coffee, Caffeine, and Health Outcomes: An Umbrella Review. Annu Rev Nutr. 2017 Aug 21;37:131-156.
4. van Dam RM, Hu FB, Willett WC. Coffee, Caffeine, and Health. NEJM. 2020 Jul 23; 383:369-378
5. Ding M, Bhupathiraju SN, Chen M, van Dam RM, Hu FB. Caffeinated and decaffeinated coffee consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review and a dose-response meta-analysis. Diabetes Care. 2014 Feb;37(2):569-86.
6. Lopez-Garcia E, Rodriguez-Artalejo F, Rexrode KM, Logroscino G, Hu FB, van Dam RM. Coffee consumption and risk of stroke in women. Circulation. 2009;119:1116-23.
7. Gilberto V. de Melo Pereira, Dão Pedro de Carvalho Neto, Antonio I. Magalhães Júnior, Fernanda Guilherme do Prado, Maria Giovana B. Pagnoncelli, Susan Grace Karp, Carlos Ricardo Soccol – Chemical composition and health properties of coffee and coffee by-products, Advances in Food and Nutrition Research , 2020, 91: 65-96